Zarzyca

Kościół p.w. św. Andrzeja Boboli

Kościół w Zarzycy stanowi cenny przykład świątyni nowożytnej z zachowanymi reliktami wcześniejszych budowli.

Historia
Kościół parafialny p.w. św. Andrzeja Boboli w Zarzycy (do 1945 r. - Reichau) po raz pierwszy wzmiankowany był w źródłach pomiędzy 1399 a 1418 r.; obecny wzniesiony z wykorzystaniem reliktów budowli gotyckiej w latach 1611-12, modernizowany ok 1870 r., w latach 1940-41 oraz w latach 1960-61. Do 1945 r. pełnił funkcję świątyni ewangelickiej.

Opis
Kościół gotycko-renesansowy, położony jest w środkowej części wsi, otoczony cmentarzem z kamiennym murem. Jest to budowla orientowana, założona na planie krzyża - jednonawowa, z prosto zamkniętym prezbiterium, z krytą kolebką zakrystią od strony północnej (relikt starszej budowli), ponad którą znajduje się loża kolatorska; od południa do nawy przylega obszerny aneks. Kościół nakryty jest dachami 2 i 3 spadowymi (równej wysokości), pokrytymi gontem; centralnie ponad nawą wznosi się 8-boczna, oszalowana sygnaturka zwieńczona 8-bocznym hełmem krytym gontem. Elewacje kościoła zdobione są dekoracją z pasów tynkowych. Wnętrze nakryte barokowymi, drewnianymi stropami, z emporą organową i kolatorską, z renesansową balustradą schodów z prezbiterium do loży kolatorskiej, z inskrypcją „1612 LK”.
Najważniejsze elementy wyposażenia kościoła: ołtarz główny, barokowy, z ok. 1720 r.; ambona, barokowa, z ok. 1720 r.
oprac. Bogna Oszczanowska

• Tekst pochodzi z portalu Zabytek.pl

Wyciąg z inwentaryzacji hrabiego Hoverdena

• 1571. Packisch - Festenberg, Dav. v., v. Stachau zu Reichau.
• 1605. Startz, Eleonora, Jungfrau,
• 1605. Startz, Anna, Jungfrau,
• 1611. Wiese, Maria v., verh. v. Geiffersdorff.
• 1626. Canitz, Anna v., verh. Zedlitz.
• 1626. Zedlitz, Anna Hel., Kind.
• 1654. Hohberg, Carl, Frhr. v., und Guttmannsdorf.
• 1699. Nimptsch, Frdr. v., auf Kammelwitz.

Opis w opracowaniu Hansa Lutscha

• Vier Grabsteine für eine Frau, zwei Jungfrauen und einen Knaben mit den Figuren der Verstorbenen, aus dem Anfang des XVII. Jahrhunderts; übertüncht.

Historia Skoroszowic

Jakiż to wspaniały zbieg okoliczności. Otóż szukając materiałów dotyczących płyt nagrobnych znajdujących się na cmentarzu w Zarzycy natrafiłem na dokładny opis historii miejscowości znajdującej się niedaleko, z której mieszkańcy i właściciele wyznania ewangelickiego uczęszczali do kościoła w Zarzycy. I o dziwo, tablice pokrywają się z historią Skoroszowic, z tym, że chowani byli na cmentarzu w Zarzycy. Dokładnego opisu dokonał właściciel najlepszego portalu o pałacach na Śląsku, Damian Dąbrowski (www.palaceslaska.pl ). A oto historia Skoroszowic:

Dzieje Skoroszowic w średniowieczu nie są znane, trudno nawet w przybliżeniu określić czas powstania miejscowości. Od połowy XVI wieku majątek w wiosce należał do przedstawicieli rodziny zwanej von Reichau lub Rachenaw. W 1560 roku właścicielem dóbr był Kaspar von Reichau. Następnie w 1571 roku Skoroszowice odziedziczył jego syn Melcher von Reichau, kapitan i radca księcia wirtemberskiego. W 1598 roku majątek przejęła siostra Melchera von Reichau, Anna wdowa po Balzerze Sterzens. W 1626 roku wioska należała do Sigmunda von Zedlitz, a w 1630 roku przeszła w ręce jego spadkobierców. W 1640 roku właścicielem Skorszowic był Kaspar von Abschatz und Kummernick. Trzynaście lat później w miejscowości wzmiankowano starszego ziemskiego Karla Friedricha von Hoberga. Kolejnymi właścicielami posiadłości byli Karl Friedrich von Nimptsch i Johann Friedrich von Nimptsch. W 1712 roku Skoroszowice należały do Hansa Christopha von Burgsdorf, a po nim do Gotfrieda Benjamina von Langenau. W rękach rodziny von Langenau majątek pozostał przez kolejne kilkadziesiąt lat. W 1785 roku właścicielem był Karl Benjamin von Langenau. W wiosce był pański folwark, 13 gospodarstw zagrodniczych, młyn wodny. Część włości nazywano Mischkowiz, była to niewielka osobna osada, należąca do właścicieli Skoroszowic. Znajdował się w niej folwark, 6 gospodarstw zagrodników i 3 chałupników. Łącznie Skoroszowice i Mischkowice liczyły 136 mieszkańców. W 1830 roku właścicielem dóbr był porucznik von Langenau. W Skoroszowicach był folwark, młyn i 32 domy, zamieszkane przez 214 osób, w tym 14 wyznania katolickiego. Ewangelicy należeli do kościoła w Zarzycy (Reichau, Kreis Nimptsch), a katolicy do kościoła w Dankowicach (Danchwitz, Kreis Strehlen). Od 1837 roku właścicielem majątku w Skoroszowicach był Alexander Ludwig von Chappuis (ur.1798r., zm.1862r.), posiadający także majątki w Tarnowie Opolskim (Tharnau, Kreis Grotkau), Targowicy (Tarchwitz, Kreis Münsterberg) i Wilkowie Wielkim (Gross Wilkau, Kreis Nimptsch). Według opisu miejscowości z 1845 roku w Skoroszowicach znajdował się folwark, młyn, browar, gorzelnia i 35 domów. Wioska liczyła 236 mieszkańców, z tym 28 katolików. Część wioski zwana Miskowitz posiadała 10 domów i 85 mieszkańców, spośród których 10 było wyznania katolickiego. Na folwarku rodziny von Chappuis hodowano m.in. 900 sztuk owiec merynosów. Alexander Ludwig von Chappuis był dwukrotnie żonaty. Z pierwszą małżonką Emmą Jouanne (zm.1841r.) miał syna Hugo i dwie córki: Bertę i Idę. Z drugiego małżeństwa z Mathilde Julie von Treskow (ur.1815r., zm.1893r.) pozostawił synów: Karla Louisa (ur.1844r., zm.1915r.), Paula Alexandra (ur.1847r., zm.1900r.) oraz córki: Olgę, Alice Annę (ur.1850r., zm.1923r.) i Almę. W 1862 roku po śmierci Alexandra Ludwiga von Chappuisa w wyniku rodzinnego porozumienia majątek w Skoroszowicach otrzymał w spadku jego najstarszy syn porucznik Hugo von Chappuis. Hugo von Chappuis wzmiankowany był w księgach adresowych do 1872 roku. Przed 1886 rokiem dobra przeszły na rotmistrza Paula Alexandra von Chappuis, pełniącego m.in. funkcję starszego ziemskiego. W 1886 roku włości liczyły 228 ha, w tym 189 ha pól uprawnych, 32 ha lasów, 7 ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 15 koni, 86 sztuk bydła rogatego, w tym 29 krów. Paul Alexander von Chappuis zmarł w 1900 roku. Posiadłość w Skoroszowicach otrzymała w spadku wdowa po nim Brunhilde von Chappuis, z domu von Gustedt. W 1902 roku powierzchnia włości wynosiła 228,5 ha, w tym 204,3 ha pól uprawnych, 2,3 ha łąk, 6 ha lasów, 2,7 ha pastwisk, 1 ha stawów, 2,5 ha łoziny, 4,2 ha parku, 5,5 ha dróg i podwórzy gospodarczych. Pani Brunhilde pozostała właścicielką dóbr do śmierci w 1928 roku. Przez wiele lat funkcję inspektora prowadzącego folwark w Skoroszowicach pełnił Adolph Blum, wymieniany w księgach adresowych od 1905 do 1926 roku. W 1930 roku jako właścicieli dóbr obejmujących posiadłości w Targowicy i Skoroszowicach z folwarkiem Miskowitz wzmiankowano spadkobierców Pani Brunhilde von Chappuis. W ich imieniu majątkami zajmował się generalny pełnomocnik dr Boer z Ziębic. W sumie włości liczyły 393,1 ha, w tym 350 ha pól uprawnych, 3 ha łąk, 12,5 ha lasów, 8,4 ha pastwisk, 1,7 ha stawów, 1,5 ha łoziny, 5,7 ha parku i ogrodu, 10,2 ha dróg i podwórzy gospodarczych. Przed 1937 rokiem rodzina von Chappuis sprzedała opisywane dobra wielkiej księżnej Feodorze von Sachsen, z domu księżniczce von Meiningen. W 1937 roku generalnym pełnomocnikiem był prezydent Wolff z Henrykowa (in Heinrichau), a administratorem von Prittwitz und Gaffron in Ober Johnsdorf (Kreis Frankenstein)(Janówka koło Ząbkowic). Dobra liczyły 336,8 ha, w tym 293,8 ha pól uprawnych, 3 ha łąk, 8,4 ha pastwisk, 1,7 ha stawów, 5,7 ha parku, 12,5 ha lasu, 1,5 ha łoziny, 10,2 ha dróg, podwórzy gospodarczych, nieużytków. Po drugiej wojnie światowej majątki przejęło państwo polskie. W 1948 roku pałac został wyremontowany i przeznaczony na siedzibę Państwowego Zakładu Wychowawczego dla Dziewcząt. Z czasem użytkownikiem zabytku został Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy. Ośrodek działa do dzisiaj. Obecnie pałac jest własnością Starostwa Powiatowego w Strzelinie. W budynku funkcjonuje m.in. Szkoła Podstawowa i Gimnazjum dla uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim i umiarkowanym oraz niepełnosprawnością sprzężoną.

• Tekst pochodzi z portalu Pałace Śląska

Płyta nagrobna Anny von Zedlitz † 1626

               

               

               

               

Płyta nagrobna Anny Heleny von Zedlitz, córki Johanna Georga von Zedlitz, zmarłej 13 kwietnia 1626 roku. Po stronie ojczystej znajdziemy dwa herby: von Zedlitz i von Seidlitz a po stronie macierzystej von Kanitz oraz von Gersdorf.

Płyty nagrobne Eleonory i Anny von Stertz † 1605

               

               

               

               

               

               

               

               

               

Płyty nagrobne sióstr Eleonory i Anny von Sterz, córek Anny von Stertz, wdowy po Balzerze von Stertz, właścicielu pobliskich Skoroszowic, które zmarły w 1605 roku w wieku 7 lat.
Na gzymsie jak i pod postaciami panien znajdują się opisy, lecz w chwili obecnej po nałożeniu kilku warstw farby, praktycznie nie do odczytania. U samej góry znajduje się ciąg ośmiu herbów rodzinnych, które są także zamalowane kilkoma warstwami farby.

Płyta nagrobna Anny von Geiffersdorf † 1611

               

               

               

               

Płyta nagrobna Anny Marii von Geiffersdorf zd. von Wiese, zmarłej 18 marca 1611 roku w wieku 30 lat i 20 tygodni.

Płyta nagrobna Anny von Zedlitz † 1626

               

               

               

               

Płyta nagrobna Anny Marii von Zedlitz zd. von Kanitz, żony Sigmunda von Zedlitz, właściciela pobliskich Skoroszowic, zmarłej w połogu w 1626 roku.
Jest to najpiękniejsza płyta w tym kościele, biorąc pod uwagę urodę zmarłej. Rzeźbiarz był doskonałym fachowcem, ukazując ją z przymkniętymi oczami, pełnymi bólu. Natomiast noworodek, otulony powijakami, patrzy swoimi oczętami przed siebie. Szkoda, że ktoś ułamał zmarłej kawałek nosa.
W przypadku tej płyty pani Małgorzata Stankiewicz (historyk z Wrocławia) w swojej książce "Dziecięce płyty nagrobne na Śląsku od XVI do XVIII w." popełniła drobny błąd, bowiem cały czas pisze o niej jako o Annie von Kanitz, a ona przecież była mężatką. Jej rodowym herbem był von Kanitz, co pokazuję poniżej.

Płyta pamiątkowa Herberta von Chappuis † 1916

W zasadzie jest to płyta pamiątkowa, bowiem Herbert von Chappuis, właściciel Skoroszowic, Targowicy i Myszkowic zginął 30 września 1916 roku pod Sibiu w Rumunii. Urodził się 15 lutego 1883 roku w Skoroszowicach, tam też w 1908 roku ożenił się z Gertrud Spiegelberg (urodzoną 22 marca 1882 roku) i miał z nią cztery córki: Hidegard, Marie, Dorothea i Elisabeth. Jego rodzicami byli Paul Alexander von Chappuis, właściciel Skoroszowic, Targowicy i Myszkowic, żyjący w latach 1847 - 1900 oraz Brunhikde von Gustedt, żyjąca w latach 1854 - 1928.

Dem Andenken
des Königlich preuß.
Hauptmanns
im Felderlillierie Regiment 15.
Herbert
von Chappuis
geb. Korschwitz
den 15. 2. 1883
gef. bei Hermannstadt
30. 9. 1916

Epitafium Julie von Chappuis † 1893

Epitafium Julie Mathilde von Chappuis zd. von Treskow ze Stachowic, drugiej żony Alexandra Ludwiga von Chappuis, urodzonej 9 października 1817 roku a zmarłej 24 kwietnia 1893 roku. Dochowali się wspólnie dwóch synów Karla Luisa i Paula Alexandra oraz trzy córki Olgę, Alice-Annę oraz Almę.
W literaturze występuję jedynie pod imieniem Mathilde a jako data urodzenia podany jest rok 1815 lecz na epitafium wyraźnie wyryty jest rok 1817..

Epitafium Hugo von Chappuis † 1875

Epitafium Hugo von Chapppuis ze Skoroszowic i Targowicy, urodzonego 17 wrzemnia 1837 roku a zmarłego 31 października 1875 roku. Był synem Alexandra Ludwiga von Chappuis i jego pierwszej żony Emmy zd. Pouanne zmarłej w 1841 roku. Posiadał siostrę Berthę oraz Idę.

Epitafium Emmy von Chappuis † 1841

Epitafium Emmy von Chapppuis zd. Pouanne ze Skoroszowic i Targowicy, pierwszej żony Alexandra Ludwiga von Chappuis, urodzonej 27 lipca 1808 roku w Berlinie a zmarłej 17 lipca 1841 roku w Skoroszowicach.
W wielu opracowaniach nie odczytano w ogóle nazwiska rodowego i jako drugie imię przyjęto Jouanne.
Epitafium jest połamane i składa się z kilku części.

Epitafium Pierra Pouanne i jego żony Caroline

Epitafium rodziców Emmy von Chappuis a mianowicie Pierra Pouanne, urodzonego 13 października 1767 roku w Berlinie i zmarłego 26 marca 1832 roku w Skoroszowicach oraz jego żony Caroline Pouanne zd. Böhme, urodzonej 17 września 1788 roku w Berlinie a zmarłej 11 grudnia 1859 roku w Skoroszowicach.

Epitafium Paula von Chappuis † 1900

Epitafium Paula Alexandra von Chapppuis ze Skoroszowic i Targowicy, urodzonego w 1847 roku a zmarłego w 1900 roku. Był synem Alexandra Ludwiga i jego drugiej żony Julie Mathilde zd. von Treskow.
Epitafium jest w stanie agonii, połamane oraz zarośnięte.

Epitafium Almy von Plato

Epitafium Almy von Plato (w literaturze występuje jako żona NN osoby o nazwisku von Platow, być może Rosjanina) zd. von Chappuis. Innych danych na jej temat nie ma. Była córką Alexandra Ludwiga von Chappuis i jego drugiej żony Julie Mathilde zd. von Treskow.

Epitafium Petera Winckler † 1597

Epitafium Petera Winckler, tutejszego proboszcza, zmarłego 3 lipca 1597 roku w dzień świętego Mateusza

Anno 1597 den 3 July endett Matie Herrn Petri Winklers Pfarrers alhier Drenarigess Echterm diss Zertliche leben desen Seelichen ruher maer had Gottes
Matth. 18.
Es ist für eurem Vater im Himmel nicht der wille das iemand von diesen kleinem verloren werde.

Epitafium Wilhelmine von Langenau † 1828

Epitafium Wilhelmine von Langenau zd. von Schweinichen, właścicielki Skoroszowic i Myszkowic, żony Carla Augusta von Langenau, urodzonej 6 kwietnia 1760 roku w Ciepłowodach a zmarłej 5 lutego 1828 roku w Skoroszowicach.

Denckmal
für Frau Landschafts Direcktor
Wilhelmine von Langenau
geb. von Schweinichen
Erb. u. Gerichts - Frau auf
Korschwitz und Miskowitz
Geboren in Töpliwoda
den 6. April 1760,
gestorben in Korschwitz
den 5. Februar 1828.

Epitafium Carla von Langenau † 1819

Epitafium Carla Augusta Beniamina Lange von Langenau, właściciela Skoroszowic, Targowice i Myszkowic, urodzonego 26 listopada 1757 roku a zmarłego 14 sierpnia 1819 roku. Jego ojcem był Carl Benjamin Lange von Langenau a matką Auguste Elisabeth Erdmuth von Lentsch z Przeczowa koło Namysłowa, druga żona Carla, z którą się ożenił w 1756 roku i miał z nią 3 synów i 2 córki. Żoną Carla Augusta Beniamina była Wilhelmine zd. von Schweinichen.

Tod
ist nich Tod
ist nur Veredlung
sterblicher Natur
Denkmal
des Herrn Landschafts Director
Carl August Beniamin
Lange von Langenau
Erb und Gerichtsherrn der Güter
Korschwites, Tarchwitz und Miskowitz
geb. d, 26. 11. 1757
gest. d. 14. 08. 1819.

Epitafium Paula von Langenau † 1833

Epitafium Paula Arthura von Langenau, urodzonego 3 stycznia 1818 roku a zmarłego 8 sierpnia 1833 roku.

Lapidarium

               

Lapidarium z płyt nagrobnych, urządzone pod murem cmentarnym.